Vườn Thanh nhãn 36 tháng sau khi ghép trên gốc nhãn Tiêu Da Bò.
Cây nhãn thích nghi tốt với điều kiện địa hình và thổ nhưỡng vùng đất phù sa ngọt ven sông Hậu và các cồn trên sông Hậu. Hiện nay, diện tích trồng nhãn của huyện Kế Sách là 1.570 ha, chủ yếu là giống nhãn tiêu da bò. Giống nhãn tiêu da bò là cây trồng chính tại xã An Lạc Tây (435 ha) và xã Nhơn Mỹ (422 ha). Những năm gần đây, giống nhãn tiêu da bò cho hiệu quả kinh tế thấp do chi phí phòng trừ bệnh chổi rồng cao; trong khi đó, giá bán thấp vì không đáp ứng được thị hiếu của thị trường trong và ngoài nước. Vài năm gần đây giống nhãn tiêu da bò còn xuất hiện hiện tượng móp thân (chưa rõ nguyên nhân) khiến cây bị suy yếu dẫn đến giảm năng suất, chất lượng. Ngược lại, giống thanh nhãn được thị trường nước ngoài chấp nhận, thị trường trong nước ưa chuộng, phù hợp với điều kiện tại các vùng trồng nhãn của huyện Kế Sách và đem lại hiệu quả kinh tế cao.
Việc chuyển đổi cơ cấu giống từ nhãn tiêu da bò sang thanh nhãn là cấp thiết nhưng nhà vườn chưa mạnh dạn chuyển đổi, do thu nhập bị gián đoạn khi áp dụng biện pháp trồng mới; tâm lý e ngại cây sinh trưởng kém khi sử dụng phương pháp ghép trên gốc nhãn đã trồng lâu năm. Việc ghép cải tạo giống nhãn tiêu da bò bằng bo giống (mắt ghép) thanh nhãn là giải pháp đơn giản nhưng hiệu quả. Sau hơn 3 năm kiên trì thực hiện các mô hình để thuyết phục nhà vườn bằng phương châm “mắt thấy, tai nghe”; đến nay, nhà vườn đã “tâm phục, khẩu phục” và an tâm áp dụng giải pháp cải tạo giống nhãn tiêu da bò bằng bo giống thanh nhãn.
Quy trình ghép cải tạo nhãn tiêu da bò bằng bo giống thanh nhãn có thể tóm tắt như sau: Cưa thân cây nhãn da bò cách mặt đất từ 0,5 đến 1 mét, chỉ chừa lại một vài “nhánh thở” để nuôi gốc ghép. Khoảng 3 tuần sau khi cưa thân nhãn, gốc ghép đã sẵn sàng để ghép mắt. Phần thân và nhánh đã cưa được bán làm củi, nguồn thu này đủ để mua mắt ghép, thuê nhân công ghép và chăm sóc cây trong thời gian cây chưa cho thu hoạch. Sử dụng mắt ghép của giống thanh nhãn ghép trực tiếp lên gốc ghép nhãn tiêu da bò. Cách ghép này dễ thực hiện, thời gian cho trái sớm; do vậy, thu nhập của nhà vườn chỉ tạm gián đoạn trong thời gian ngắn. Trong thời gian nhãn chưa cho thu hoạch, nhà vườn có thể trồng một số loại rau màu ngắn ngày như rau, đậu các loại, ớt để “lấy ngắn nuôi dài”.
Khảo sát thực tế tại nhiều vườn ở cồn Mỹ Phước (xã Nhơn Mỹ, huyện Kế Sách) cho thấy, cây thanh nhãn ghép trên gốc nhãn tiêu da bò (gốc trên 10 năm tuổi) cho thu hoạch khoảng 14-16 tháng sau khi ghép; năng suất từ 15-20 kg/gốc. Thời điểm 36 tháng sau ghép, năng suất có thể đạt 40-50 kg/gốc.
Theo anh Trần Anh Nhân - Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp công nghệ cao và Du lịch cộng đồng Mỹ Phước, trái thanh nhãn ghép trên gốc nhãn tiêu da bò cho trái lớn, mẫu mã, chất lượng đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Cũng theo anh Nhân, vừa qua HTX đã cung ứng xuất khẩu được hơn 3.370 kg thanh nhãn sang thị trường Hoa Kỳ. Hiệu quả kinh tế mang lại từ cây thanh nhãn cao gấp 4-5 lần so với nhãn tiêu da bò.
Trong khi đó, anh Trần Minh Mẫn - thành viên HTX Nông nghiệp công nghệ cao và Du lịch cộng đồng Mỹ Phước nhận xét: “Gốc nhãn tiêu da bò càng lớn thì cây sinh trưởng càng mạnh, ghép được nhiều mắt ghép nên càng nhanh tạo được bộ tán mới, sớm đạt được năng suất và sản lượng cao”.
Sau khi tham quan mô hình cải tạo giống nhãn tiêu da bò bằng bo giống thanh nhãn, anh Nghê Nam Vũ - Giám đốc HTX An Thạnh (xã An Lạc Tây) so sánh: “Nhà vườn ở An Lạc Tây cải tạo nhãn tiêu da bò bằng bo giống thanh nhãn nhưng là ghép trên nhánh cây tiêu da bò hiện hữu nên nhánh ghép thanh nhãn phát triển kém, thậm chí bị chết nếu cây nhãn tiêu da bò bị tình trạng móp thân; do vậy, nhà vườn e ngại. Ghép bo thanh nhãn trên gốc ghép tại Mỹ Phước thì cây mạnh khỏe, cho năng suất, chất lượng tốt nên nhà vườn An Lạc Tây sẽ yên tâm áp dụng phương pháp ghép của HTX Mỹ Phước”.
Qua quan sát thực tế về sinh trưởng và phát triển của các vườn ghép cải tạo giống nhãn tiêu da bò bằng bo giống thanh nhãn ở nhiều thời điểm khác nhau (6, 12, 18 và 36 tháng), nhà vườn đã tin tưởng và mạnh dạn áp dụng quy trình ghép cải tạo nêu trên để chuyển đổi cơ cấu giống theo kế hoạch cơ cấu lại ngành nông nghiệp của huyện.
Vũ Bá Quan